جالب آنكه همه اين اولين ها در زمينه سوره هاي قرآن است. از اين 12 «اولين قرآني» در 8 مورد به فواتح سور اشاره شده است. اگر يادتان باشد در قسمت دوم اين نوشتار كه در شماره 89 مجله باران يعني در تاريخ آبان 1381 به چاپ رسيد نيز اولين هايي از فواتح را با هم بررسي كرديم و در همان جا به اصطلاح فواتح سور اشاره كرده و گفتيم: «همان گونه كه مي دانيم هر سوره اي از سوره هاي قرآن با كلمه يا عبارتي شروع مي شود. به اين كلمات، جملات و عبارات ابتداي سوره ها، «فواتح سور» مي گويند. در بين سوره هاي قرآن، سوره هايي وجود دارند كه كلمه يا جمله هاي آغازين يا به اصطلاح «فواتح» يكساني دارند يا اينكه فواتح سورشان كاملا يكسان نيست اما با هم شباهت هايي دارند. البته برخي سوره ها نيز از نظر فواتح سور، منحصر به فرد بوده و شبيه هيچ سوره ديگري نيستند. چندين دسته از سوره هايي كه فواتحشان يكسان بوده يا شباهت عمده اي با هم داشته اند را با نامي خاص نامگذاري كرده اند».
و اضافه كرديم كه:
«اما نكته بسيار مهم و قابل توجه براي قرآن پژوهان و مفسران، آن است كه پژوهش ها نشان مي دهد برخي از آن دسته سوره هايي كه فواتح يكسان يا شبيه به هم دارند، از نظر مطالب مورد بحث و محتوايشان نيز به يكديگر نزديكند يا شباهت هايي دارند».
اينك به سراغ اولين هاي اين شماره رفته و آنها را با هم مرور مي كنيم:
اولين سوره از سوره هايي كه با «انا» آغاز مي شوند:
سوره مباركه فتح.
اولين سوره از سوره هايي كه با «قل » آغاز مي شوند:
سوره مباركه جن. علاوه بر سوره جن، 4 سوره كافرون، توحيد، فلق و ناس نيز با «قل» شروع مي شوند كه به اين 4 سوره اخير در زبان عاميانه، «4 قل» گفته مي شود.
اولين سوره از سوره هاي «حواميم»:
به مجموعه سوره هايي كه با حروف مقطعه «حم» (حا، ميم) شروع مي شوند، سوره هايي «حواميم» گفته مي شود. اولين سوره از اين سوره ها، سوره مباركه غافر است. نام ديگر سوره غافر، مؤمن است و منظور از مؤمن ، مؤمن آل فرغون بوده كه در آيه 28 اين سوره و چند آيه بعد از آن، به او اشاره شده است، وي از نزديكان فرعون بود، ولي مخفيانه دعوت حضرت موسي(ع) را پذيرفته و به خدا و دين آن حضرت ايمان آورده بود و در آيات اين سوره آمده است كه «مؤمن آل فرعون» با سخنان مؤثر خود، مانع قتل حضرت موسي(ع) به دست فرعون شد.
از آنجا كه سوره غافر نخستين سوره از سوره هاي حواميم است، به آن «حم اولي » نيز مي گويند.
اولين سوره از سوره هاي «طواسين»:
به سوره هايي كه با حروف مقطعه «طس» (طا، سين) و يا «طسم» (طا، سين ، ميم) آغاز مي شوند، سوره هاي «طواسين» مي گويند. اولين سوره از سوره هاي طواسين، سوره شعرا ست.
اولين سوره از سوره هاي «حمد» يا «حامدات»:
پنج سوره در قرآن با عبارت «الحمدلله » شروع مي شوند كه به اين سوره ها، «حمد» يا «حامدات» مي گويند و نخستين آنها سوره فاتحه الكتاب است.
اولين سوره از سوره هايي كه با «سوگند و «قسم» آغاز مي گردند:
بيست سوره با صيغه «قسم» شروع مي شوند كه اولين سوره از اين سوره ها، سوره مباركه صافات است.
اولين سوره از سوره هاي «ال»:
سوره بقره. اين سوره با حروف مقطعه «الم» (الف ، لام ، ميم) شروع مي شود.
اولين سوره از سوره هاي «معوذتين» :
دو سوره پاياني قرآن يعني سوره هاي «فلق» و «ناس» را كه با عبارت «قل اعوذ» (بگو پناه مي برم) آغاز مي شوند، معوذتين ناميده اند. به همين جهت اولين سوره از سوره هاي معوذتين، سوره فلق است.
اولين سوره از سوره هاي «قرينتين»:
سوره مباركه «انفال» . به 2 سوره انفال و برائت كه بين آنها «بسم الله الرحمن الرحيم» وجود ندارد، قرينتين مي گويند. نام ديگر سوره برائت، توبه است. سوره توبه بدون «بسم الله الرحمن الرحيم» شروع شده است.
اولين سوره از سوره هاي «زهروان»:
به دو سوره بقره و آل عمران، سوره هاي «زهروان» مي گويند. پس سوره بقره اولين سوره از سوره هاي زهروان است.
اولين سوره از سوره هاي «عتاق»:
سوره اسراء اولين سوره از سوره هاي عتاق است. به 5 سوره اسراء، كهف، مريم، طه و انبياء سوره هاي عتاق مي گويند.
اولين سوره از سوره هاي «ممتحنات»:
به 16 سوره از سوره هاي قرآن كريم، سوره هاي «ممتحنات » گفته مي شود كه اولين سوره از سوره هاي ممتحنات، سوره مباركه سجده است.
● منبع: سایت - باشگاه اندیشه